De provinciebesturen hebben, onder meer op basis van de Interne Staatshervorming (2011) en het Onroerenderfgoeddecreet (2013), beperkte bevoegdheid met gerichte focus op voornamelijk Onroerend Erfgoed. Maar, bijvoorbeeld omdat onroerend erfgoed enorm verspreid ligt over het Vlaamse landschap, het het uitzicht van vele streken bepaalt, economische activiteit genereert en vaak een aantrekkingspool is van toerisme, vormt het provinciaal erfgoedbeleid vaak het kruispunt waar veel andere beleidsdomeinen elkaar tegenkomen.
Expertise- en kennisaanbod rond bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed
Naar een groter draagvlak
Erfgoed dat actief wordt gebruikt, blijft bestaan en heeft groeikansen. Daarom moet het publiek nader worden betrokken en moeten we de maatschappelijke rol van erfgoed verder verkennen en erkennen. Samenwerking met andere bevoegdheidsdomeinen (ruimtelijke ordening, natuur, onderwijs, toerisme, regiomarketing, …) wordt in deze context belangrijker dan ooit.
Herbestemming
De zorg voor erfgoed is de komende jaren onderhevig aan veranderingen en nieuwe maatschappelijke verwachtingen. Herbestemming van onroerend erfgoed wordt een prioriteit voor alle overheden. Aangepast gebruik draagt bij tot de duurzaamheid van erfgoed. ‘Monumenten’ hebben maar zelden één functie of vullen hun functie zelden op één manier in. Hergebruik met een actuele invulling die respect heeft voor de erfgoedwaarden geeft ons erfgoed hedendaagse relevantie, toont de waarde van erfgoed voor de samenleving en houdt het ‘in leven’.
Naar meer bewustwording
Willen we het draagvlak van erfgoed verhogen, dan wordt sensibilisering alleen maar belangrijker. De eigen inwoners bepalen immers zelf mee of iets "erfgoed" is en of we er dus actief voor zorgen. Sensibilisering vereist extra inspanningen. Bewustmakingsacties en erfgoededucatie zijn cruciaal. We moeten de bevolking mee verantwoordelijk maken voor ons erfgoed (zie ook publiekswerking).
Provinciaal kennis- en expertiseaanbod
Voor de regionale en lokale verankering van het erfgoed is een actieve werking en ondersteuning vanuit de provinciale expertise cruciaal. Zeker in tijden waar er o.a. door de demografische veranderingen een druk is op de openbare ruimte en de publieke financiën. Lokale overheden, verenigingen en particulieren kunnen bij de provincie terecht voor zowel kennis, documentatie en expertise rond bouwkundig, archeologisch als landschappelijk erfgoed. Voor de ontwikkeling en uitrol van een gebiedsdekkende werking rond algemene landschapszorg werken de provinciebesturen bijvoorbeeld nauw samen met de regionale landschappen.
De provincies voorzien ook een gepast provinciaal subsidie-instrumentarium dat inspeelt op de noden van de erfgoedsector en de opportuniteiten die zich voordoen. Vaak treedt de provincie ook op als facilitator en zorgt ze voor sensibilisering door deel te nemen aan meetings, congressen en projecten, en door zelf de nodige contactdagen en netwerkmomenten te organiseren.
Zo versterken de provinciebesturen de beleving, de waardering en dus het behoud van onroerend erfgoed. Het is belangrijk dat Vlaanderen – in een complementair overheidslandschap – de provinciale competenties inzake onroerend erfgoed blijft erkennen.
Monumentenwacht staat in voor preventieve monumentenzorg
De provinciale Monumentenwachten monitoren de gebouwen en interieurs van waardevol (beschermd én niet-beschermd) erfgoed. De monumentenwachters informeren en sensibiliseren hun leden over methoden om hun monument regelmatig en goed te onderhouden. Zo vermijden eigenaars en beheerders grote kosten en houden ze het erfgoed in goede staat. Het belang van dit preventieve onderhoud neemt de komende jaren alleen maar toe. Nu de (lokale) overheidsbudgetten onder druk staan, is geld meer dan ooit een struikelblok voor erfgoedzorg. Net daarom focust Monumentenwacht zich de komende jaren sterk op samenwerking met de lokale besturen. Die besturen zijn vaak het eerste aanspreekpunt voor privé-eigenaars van erfgoed. Daarom slaan de provincies bruggen naar de gemeenten en geven ze hen maximale ondersteuning, bijvoorbeeld via collectieve lidmaatschappen – en dus schaalvoordelen en lagere kosten.
De toestandsrapportages van Monumentenwacht zijn bovendien belangrijke bouwstenen voor de beheersplannen die door het onroerend erfgoeddecreet meestal opgelegd worden als voorwaarde om erfgoedpremies te kunnen bekomen.
De rapporten van Monumentenwacht zijn nog in belang toegenomen met de laatste decreetswijziging. Deze stelt een extra premie van 10% in het vooruitzicht van erfgoedeigenaars en –beheerders die kunnen aantonen over de laatste 6 jaar hun erfgoed ‘goed’ onderhouden te hebben. De leden van Monumentenwacht kunnen hun ‘goed onderhoud’ staven met de toestandsrapporten die ze van Monumentenwacht ontvangen en met bewijzen van onderhoudswerken.
De provinciale Monumentenwachten zijn verenigd in de interprovinciale koepel Monumentenwacht Vlaanderen, die in navolging van het Witboek Interne Staatshervorming werd overgedragen aan de provincies (Witboek Interne Staatshervorming, 8.2 Concrete invulling provinciaal profiel, p.121). De koepel stroomlijnt de werking van de verschillende provinciebesturen en heeft daarnaast een overeenkomst met het Vlaams gewest over de uitvoering van drie specifieke opdrachten: varend erfgoed, meerjarenonderhoudsplanning en archeologie.
Voortbouwend op de rapporten van Monumentenwacht, bieden verschillende provincies subsidiemogelijkheden aan om de uitvoering van de onderhouds- en herstellingswerken aan erfgoed ook daadwerkelijk in de praktijk om te zetten. Daarbij gaat het om niet beschermd erfgoed, vaak ook klein historisch erfgoed, zodat het aanbod perfect complementair is met het Vlaams subsidiebeleid.
Netwerken rond onroerenderfgoeddepots
De provinciebesturen blijven inzetten op een beleid rond onroerenderfgoeddepots. Dit zijn bewaarplaatsen van archeologische en andere onroerend erfgoedonderdelen die – al dan niet tijdelijk – niet op locatie kunnen bewaard worden. Dat materiaal is een bron voor verder onderzoek en ontsluiting. Meerdere provincies runnen een eigen onroerenderfgoeddepot dat erkend is op basis van het decreet, 4 van de 13 erkende onroerend erfgoeddepots dragen dan ook een provinciale signatuur.
De provincies nemen een trekkende rol op in het Vlaams netwerk van onroerenderfgoeddepots en stimuleren binnen de eigen provincie actief extra uitwisseling en ontmoeting tussen de depots, met bijzondere aandacht voor de complementaire werking ervan. Ze ondersteunen gemeentebesturen door het aanbieden van advies, met passend verpakkingsmateriaal bij het in bewaring nemen van collecties en bij de start van een eigen depotwerking.
Het uitvoeringsbesluit bij het onroerenderfgoeddecreet voorziet ook een formele rol voor elke provincie om advies te geven bij de erkenning van onroerenderfgoeddepots. Enkele provincies voorzien ook een subsidie-aanbod voor onroerenderfgoeddepots.
Op basis van het Onroerend Erfgoeddecreet van 12 juli 2013 kregen ook de intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten (IOED's) beleidsuitvoerende taken in verband met het onroerend erfgoed, waaronder de algemene landschapszorg. Het Decreet tot wijziging van diverse bepalingen van het decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking en het Provinciedecreet van 9 december 2005 bepaalde ook dat de provincies zich ten laatste op 31 december 2018 moesten terugtrekken uit de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Dat betekende althans in theorie dat zich mogelijke beleidsconflicten konden voordoen, onder meer inzake algemene landschapszorg. Ondertussen is gebleken dat de provinciebesturen en de IOED's elkaar voornamelijk vinden als partners en dat de IOED's terecht kunnen bij de provincies voor ondersteuning, expertise enz.
Erik Müller - Teamverantwoordelijke Monumentenwacht - dienst Erfgoed - Provincie AntwerpenDe provinciale monumentenwachten helpen mee het Vlaams erfgoed in stand te houden. Monumentenwachters maken een inspectierapport waarin ook concrete aanbevelingen voor onderhoud, herstel en instandhouding worden geformuleerd.
Publiekswerking: de provincies dragen actief bij tot een Vlaamse erfgoedgemeenschap
Omdat erfgoed leeft van gebruik, aandacht en beleving, is een brede publiekswerking essentieel. Publiekswerking draagt immers actief bij tot het vormen van een ‘Vlaamse erfgoedgemeenschap’ die respect heeft voor haar onroerend erfgoed. De vijf provincies hebben rond publiekswerking en sensibilisering reeds een rijke ervaring en grondige terreinkennis – rond de Groote Oorlog toonden zij deze van West-Vlaanderen (grote herdenkingsevenementen) tot Limburg (‘Helmen’-project) –, en hebben de ambitie deze in de komende periode nog uit te diepen. Daar de Vlaamse Overheid zich op dit vlak eerder terugtrekt, bevinden de provincies zich in een uitgesproken positie om, complementair met het agentschap Onroerend Erfgoed, hun expertise in te zetten en samen te onderstrepen: Vlaanderen is erfgoed.
Dé manier om erfgoedgemeenschappen te motiveren is een mix van samenwerking, innovatie via nieuwe media, nieuwe ontsluitingsvormen, actieve en persoonlijke participatie en inhoudelijke en financiële ondersteuning via een gepast subsidie instrumentarium. Voor de regionale en lokale verankering van het erfgoed is deze werking en ondersteuning cruciaal. De diverse provinciale erfgoedsites, zoals Kasteel d'Ursel in Hingene, vervullen hierbij een voorbeeldrol.
De specifieke organisatie en positie van de provinciebesturen laat toe om zowel in te zetten op algemene formats, als op maatwerk naargelang de context. Daarbij worden specifieke trajecten uitgezet voor doelgroepen als kinderen en jongeren, wordt sterk ingezet op erfgoededucatie en wordt de meerwaarde van nieuwe media zo goed mogelijk aangewend. Bewustmakingsacties en erfgoededucatie (bv. de Oost-Vlaamse ‘erfgoedsprokkels’) zijn hierbij cruciaal. De provincies participeren actief aan bestaande evenementen zoals Open Monumentendag, of creëren samen nieuwe initiatieven als de Archeologiedagen, waarvan de provincie Vlaams-Brabant de trekker is.
Zo zoeken de provinciebesturen waar mogelijk naar opportuniteiten tot samenwerking en complementariteit met alle partners in het veld, met als finale doel de bevolking te betrekken en samen de verantwoordelijkheid te delen voor ons erfgoed.
Contact
Stafmedewerker: Vicky De Backer (vicky.de.backer@vlaamseprovincies.be).
Elke provincie is uiteraard uniek. Bekijk hier wat uw provinciebestuur voor u doet inzake erfgoedbeleid:
